کیفیت پلههای یک ساختمان تأثیر مستقیم و قابل توجهی بر آسایش و ایمنی ساکنین دارد. هرچند که باوجود آسانسور ممکن است اهمیت این موضوع چندان ملموس نباشد، اما واقعیت این است که راه پلهها همچنان نقش کلیدی خود را در ارتباط بین طبقات حفظ کرده‌اند و افراد به دلایل مختلف ناگزیر به استفاده از آن هستند.
سرمایه‌گذاری در طراحی و نگهداری مناسب راه پله، یک اقدام هوشمندانه و ضروری برای هر ساختمان مسکونی یا تجاری به شمار می‌آید. به همین دلیل، مهندسان معمار و طراحان ساختمان تلاش می‌کنند با اجرای ضوابط طراحی راه پله، از یکسو به حفظ سلامت و رفاه ساکنین و از سوی دیگر به افزایش ارزش و جذابیت کلی ساختمان کمک کنند. حال سؤال اینجاست که برای طراحی پلههای ساختمان چه استانداردها و ضوابطی را باید رعایت کرد؟ برای آشنایی کامل با ضوابط طراحی راه پله، همراه این مقاله از «گروه سروین» باشید.
طراحی راه پله تابع چه قوانینی است؟
طراحی راه پله تابع مجموعه‌ای از قوانین و استانداردهای مشخص است که بر اساس مقررات ملی ساختمان به ویژه مباحث سوم و چهارم، دستورالعمل‌های سازمان آتش‌نشانی و استانداردهای مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران تدوین می‌شود. عدم رعایت ضوابط طراحی راه پله با تبعات قانونی جدی مانند پرداخت جریمه نقدی، ابطال پروانه ساخت و حتی تخلیه ساختمان همراه است.
بررسی ابعاد و هندسه راه پله
حتما شما هم این تجربه را داشته‌اید که بالا یا پایین رفتن از پله بعضی ساختمانها برایتان راحت و بعضی دیگر سخت و خسته‌کننده باشد. این تفاوت، به دلیل رعایت یا عدم رعایت استانداردهای مهندسی در طراحی و ساخت راه پلهها است. سهولت در استفاده از پلهها به عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به برخی از مهم‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
تعداد پله های متوالی
طبق ضوابط طراحی راه پله، تعداد پلهها براساس اختلاف بین دو سطح تعیین می‌شود و این تعداد از تقسیم اختلاف ارتفاع بین دو طبقه بر ارتفاع هر پله به دست می‌آید. بر این اساس، حداکثر تعداد پله بین دو پاگرد ۱۲ پله است که این محدودیت برای حفظ ایمنی و راحتی کاربران در نظر گرفته شده‌است. البته در صورتیکه سازه جزو ساختمانهای مسکونی کوچک باشد، ساخت حداکثر ۱۶ پله نیز مجاز است. باتوجه به این قوانین، مهندسین می‌توانند تعداد پلهها را براساس فاصله دو طبقه یا نیم طبقه و با در نظر گرفتن تکنولوژی‌های ایمنی در ساختمان سازی و راحتی ساکنین طراحی کنند. بر اساس ضوابط یادشده، در پروژه‌های مختلف، مثلا پروژهبیمه یکم و پروژه رویال سروین، تعداد پلهها متفاوت است، زیرا هر پروژه بر اساس ارتفاع دقیق بین دو سطح و نیازهای خاص آن طراحی می‌شود.
ارتفاع پله
ارتفاع پله براساس فاصله عمودی بین دو لبه جلویی کف پلههای متوالی محاسبه می‌شود. طبق ضوابط طراحی راه پله، ارتفاع پلهها بسته به نوع ساختمان بین ۱۵ تا ۱۹ سانتیمتر در نظر گرفته شده‌است. در ساختمانهای مسکونی حداقل ارتفاع مجاز پلهها ۱۷ سانتیمتر و حداکثر ارتفاع ۱۹ سانتیمتر است. در ساختمانهای اداری ارتفاع پلهها نباید کمتر از ۱۵ سانتیمتر و بیشتر از ۱۸ سانتیمتر باشد. ارتفاع تمام پله‌هایی که در یک ردیف هستند باید یکسان باشد (با اختلاف مجاز حداکثر ±۵ میلی‌متر). فاصله بیشتر یا کمتر بین پلهها باعث ایجاد مشکل در تردد می‌شود.
کف پله
کف پله به فاصله افقی از لبه جلویی یک کف پله تا لبه کف پله بعدی اشاره میکند و در واقع همان بخشی از پله است که پا روی آن قرار می‌گیرد. کف پله باید طوری طراحی شود که از لغزش یا سقوط افراد جلوگیری کند. باتوجه به ضوابط طراحی راه پله، حداقل ابعاد کف پله در ساختمانهای مسکونی مانند پروژه فردوس ۲۸ سانتیمتر و حداکثر ۳۰ سانتیمتر است. همچنین، در ساختمانهای اداری و عمومی مانند پروژه جردن ابعاد کف پله بین ۳۰ تا ۳۵ سامتی‌متر در نظر گرفته شده‌است.
شیب پله
شیب پلهها، تأثیر قابل توجهی در طراحی شیک و کاربردی آن‌ها دارد. منظور از شیب پله، نسبت ارتفاع پله به عمق کف پله است. هرچقدر ارتفاع پله بیشتر و عمق کف پله کمتر باشد، شیب پله بیشتر خواهد بود و برعکس، زمانیکه ارتفاع پله کمتر و عمق پله بیشتر باشد شیب پلهها کمتر می‌شود. در مفاد ضوابط طراحی راه پله، شیب پله بین ۲۵ تا ۳۵ درجه نسبت به سطح افق تعریف شده‌است. توجه داشته باشید که در فضاهای پرتردد عمومی و تجاری مانند بیمارستان‌ها و مراکز خرید، شیب پله باید به حداکثر ۳۰ درجه محدود شود تا اصول ایمنی در ساخت و ساز و دسترسی بهتر فراهم گردد.
عرض پله
در مفاد ضوابط طراحی پله، به عرض مفید و استاندارد پلهها نیز اشاره شده‌است. در ساختمانهای مسکونی حداقل عرض مفید پله (از دیوار تا دیوار یا نرده) ۱۱۰ سانتیمتر است. در ساختمانهای با تعداد استفاده‌کننده کمتر از ۵۰ نفر یا در صورت وجود نرده، عرض پله نباید کمتر از ۹۰ سانتیمتر بین دو نرده باشد. حداقل عرض مفید پله در ساختمانهای عمومی ۱۲۰ سانتیمتر است که در فضاهای پرتردد مانند سینماها یا مراکز خرید حداقل عرض مفید پله میتواند ۱۵۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. اگر پلهها به صورت مارپیچ طراحی شده‌باشند، حداقل عرض مفید در باریک‌ترین نقطه ۶۰ سانتیمتر (فقط برای کاربری مسکونی) است. در طراحی پلههای ویلایی و لوکس نیز عرض پله توصیه شده بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر است.
پاگرد پله
منظور از پاگرد، سطح افقی بین دو رشته پله است که برای تغییر جهت پلهها و جلوگیری از خستگی کاربران طراحی می‌شود. طبق ضوابط طراحی راه پله، عرض پاگرد باید با حداقل عرض پلهها برابر باشد. در ساختمانهای عمومی با تردد بالا، کمترین مقدار عرض پاگرد باید حداقل ۲۴۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود تا فضای کافی برای عبورومرور راحت و ایمن کاربران فراهم گردد. در پاگردهای تغییر جهت، فضای مفید باید حداقل ۱.۲ متر در ۱.۲ متر باشد.
شیب پاگردها نیز حتما باید کمتر از ۲ درصد باشد. باتوجه به مقررات ملی ساختمان، ارتفاع غیر سرگیر پاگرد باید حداقل ۲.۰۵ متر باشد تا هنگام عبور افراد مشکلی ایجاد نشود. همچنین، در ساختمان‌هایی که راه پله بکطرفه است و ارتفاع طبقات بیشتر از ۲.۷۵ متر است، باید یک پاگرد در وسط پلهها تعبیه شود تا امکان استراحت و تغییر جهت برای کاربران محیا باشد.
نرده و حفاظ راه پله
براساس ضوابط طراحی راه پله، برای تعبیه نرده‌های راه پله در ساختمانهای مسکونی و غیر مسکونی باید موارد زیر را رعایت کرد:
- ارتفاع نرده: ارتفاع نرده از لبه پله تا دستگیره آن باید بین ۹۰ تا ۱۱۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود. همچنین، ارتفاع نرده در راه پله ساختمانهای عمومی و پرخطر باید حداقل ۱۱۰ سانتیمتر باشد.
- فاصله بین میله‌های نرده: حداکثر فاصله بین میله‌های نرده باید ۱۰ سانتیمتر در نظر گرفته شود تا از عبور سر کودکان از بین نرده‌ها جلوگیری گردد. همچنین، استفاده از عناصر افقی قابل بالارفتن در طراحی نرده راه پلهها ممنوع است.
- مقاومت نرده: نرده باید از مصالح مقاوم ساخته شود و توانایی تحمل حداقل ۱۰۰ کیلوگرم نیروی افقی در هر متر را داشته‌باشد.
- دستگیره نرده: ارتفاع دستگیره نرده از لبه پله باید بین ۷۵ تا ۸۵ سانتیمتر در نظر گرفته شود.
جمع بندی
در این مقاله ضوابط کلی طراحی راه پله را بررسی کردیم. علاوه‌بر موارد یادشده، رعایت فاکتورهای مهم دیگر از جمله فراهم کردن دسترسی آسان و مناسب برای افراد کم‌توان، رعایت نکات ایمنی در برابر حریق، اصول ساختمان سازی، طراحی اصولی نورپردازی و تهویه مناسب نیز نقش کلیدی در افزایش ایمنی، راحتی و کارآیی راه پلهها دارند. به‌طورکلی، رعایت ضوابط طراحی راه پله ها کمک میکند تا محیطی امن، قابل دسترس و دلپذیر برای همه کاربران فراهم شود.
سؤالات متداول
حداقل و حداکثر ارتفاع پله در ساختمانهای مسکونی چقدر است؟
طبق ضوابط طراحی راه پله، در ساختمانهای مسکونی ارتفاع پله باید بین ۱۷تا ۱۹ سانتیمتر باشد. رعایت این بازه به افزایش ایمنی، کاهش خستگی کاربران و تسهیل حرکت در پلهها کمک میکند.
آیا وجود پاگرد در همه انواع ساختمانها الزامی است؟
بله، پاگرد یکی از اجزای ضروری راه پلههاست. طبق مقررات، بین هر ۱۲پله متوالی (یا حداکثر ۱۶ پله در ساختمانهای مسکونی کوچک) باید پاگرد طراحی شود. پاگرد به استراحت و تغییر جهت کاربران کمک میکند و در پلههای با ارتفاع زیاد، الزامی است.
عرض استاندارد پلهها در ساختمانهای عمومی چقدر باید باشد؟
عرض مفید پله در ساختمانهای عمومی باید حداقل ۱۲۰ سانتیمتر باشد. در مکانهای پرتردد مانند سینما یا مراکز خرید این عدد میتواند تا ۱۵۰سانتیمتر افزایش یابد تا فضای عبور و مرور کافی برای افراد فراهم گردد.